ધોરણ 11| note 11 | વનસ્પતિ સૃષ્ટિ | આવૃત્ત બીજધારી | NCERT short note| Best biology short note

  

ધોરણ 11 
વનસ્પતિ સૃષ્ટિ

વનસ્પતિ સૃષ્ટિ|આવૃત્ત બીજધારી | NCERT short note| Best biology short note | ધોરણ 11

Note 11

આવૃત્ત બીજધારી  

અનાવૃત બીજધારી - બીજ અને અંડક ખુલ્લા

આવૃત્ત બીજધારી - બીજ અને અંડક ખુલ્લાં હોતા નથી - ઢંકાયેલા હોય છે 

પરાગરજ અને અંડક - ખાસ પ્રકારના માળખામાં વિકાસ પામે - ફૂલ

તેથી આવૃત્ત બીજધારીઓને સપુષ્પી વનસ્પતિ પણ કહેવાય છે

બીજ ફળ દ્વારા ઢંકાયેલા રહે છે

આવૃત્ત બીજધારી વનસ્પતિઓનું એક મોટું સમૂહ છે

>> નિવાસસ્થાન

> ઘણા બધા પ્રકારના નિવાસસ્થાનમાં જોવા મળે

> પર્વત વિસ્તાર, ઘાસ ના મેદાનો, કીચડવાળો પ્રદેશ થી લઈને રણ વિસ્તાર - આવા વિવિધ પ્રકારના નિવાસસ્થાનો

>> કદ

> નાનામાં નાનું - વુલ્ફિયા (Wolffia)

> મોટા વૃક્ષો કે જે 100 મીટર કે તેથી પણ વધુ ઊંચાઈ ધરાવે - જેમકે, નીલગીરી (Eucalyptus)

>> ઉપયોગ 

> આવૃત્ત બીજધારી વનસ્પતિઓ આપણને ઘણી રીતે વપરાશમાં આવે છે

> ખોરાક - લગભગ બધા અનાજ તેમજ શાકભાજી વગેરે આવૃત્ત બીજધારી છે

> ઘાસચારો 

> બળતણ 

> ઔષધિઓ - જેમકે નીલગીરી, હળદર વગેરે 

> તેમજ ઘણા વ્યવસાયિક રીતે મહત્વની વસ્તુઓ - સજાવટની વસ્તુઓ, કપડાં(કપાસ) etc. 

>> વર્ગીકરણ 

> આવૃત્ત બીજધારીઓને 2 વર્ગોમાં વર્ગીકૃત કરી શકાય

--> 1) દ્વિદળી વનસ્પતિ 

--> 2) એકદળી વનસ્પતિ

>> આવૃત્ત બીજધારીના પ્રાજનીનિક અંગો 

> આવૃત્ત બીજધારી પુષ્પનો નર ભાગ 

--> પુંકેસર - નર પ્રજનન અંગ 

--> પુંકેસરના ભાગ: 

----> 1) તંતુ - પાતળો દંડ જેવો ભાગ

----> 2) યોજી - તંતુ અને પરાગાશય વચ્ચેનો જોડાણ ભાગ

----> 3) પરાગાશય - તંતુના ટોચ પર આવેલ ભાગ

--> પરાગાશય પરાગ માતૃ કોષ ધરાવે છે

--> પરાગ માતૃ કોષ અર્ધીકરણ પામે

--> તેમાંથી લઘુબીજાણુ સર્જાય 

--> લઘુબીજાણુ પુખ્ત થાય અને વિકાસ પામી પરાગરજમાં રૂપાંતરિત થાય 

> આવૃત્ત બીજધારી પુષ્પનો માદા ભાગ

--> સ્ત્રીકેસર - માદા પ્રજનન અંગ

--> સ્ત્રીકેસરના ભાગ

----> 1) પરાગાસન - સ્ત્રીકેસરના ટોચના ભાગે આવેલો કપ આકારનો ભાગ  

----> 2) પરાગવાહિની - લાંબો પાતળો દંડ જેવો ભાગ જે પરાગાસનને બીજાશય સાથે જોડે

----> 3) બીજાશય (અંડાશય) - સ્ત્રીકેસરના નીચેના ભાગે આવેલો ફુલેલો ભાગ

--> બીજાશયની અંદર અંડકો આવેલ હોય

--> દરેક અંડક પાસે એક મહાબીજાણુ માતૃ કોષ હોય

--> મહાબીજાણુ માતૃ કોષ અર્ધીકરણ પામે 

--> તેમાંથી 4 એકકિય મહાબીજાણુ ઉત્પન્ન થાય 

--> તેમાંથી 3 મહાબીજાણુ અવનત પામે - 1 મહાબીજાણુ કાર્યરત રહે

--> તે વિભાજન પામી ભ્રૂણપુટ બનાવે 

--> ભ્રૂણપુટ વિવિધ ભાગો ધરાવે 

----> 1) ત્રિકોષીય અંડ પ્રસાધન - 1 અંડકોષ + 2 સહાયક કોષો

----> 2) 3 પ્રતિધ્રુવીય કોષો  

----> 3) 2 ધ્રુવીય કોષકેન્દ્ર - તે આગળ જઈને જોડાણ પામે અને દ્વિકિય 'દ્વિતીયક કોષકેન્દ્ર' બનાવે 

>> આવૃત્ત બીજધારીઓનું જીવનચક્ર ( આવૃત્ત બીજધારીઓમાં બેવડું ફલન)

> પરાગનયન - પરાગાશયના સ્ફોટન બાદ પરાગરજ વિકિરણ પામે →પરાગરજ હવા કે અન્ય રીતથી સ્ત્રીકેસરના પરાગાસન સુધી પહોંચે  

↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓

> પરાગાસન ઉપર પરાગરજ અંકુરણ પામે - પરાગરજમાંથી પરાગનલિકા વિકાસ પામે 

↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓

> પરાગનલિકા પરાગાસન અને પરાગવાહિનીની પેશીઓમાંથી પસાર થઈ આગળ વધે 

↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓

> પરાગનલિકા અંડક સુધી પહોંચે - પરાગનલિકાની અંદર પરાગરજમાં આવેલ બધા ઘટકો હોય 

↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓

> પરાગનલિકા ભ્રૂણપુટમાં પ્રવેશે 

↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓

> તેની અંદર પરાગનલિકા 2 નર જન્યુઓ મુકત કરે 

↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓

> એક નર જન્યુ અંડ કોષ સાથે જોડાય (યુગ્મક)→ ફલિતાંડ બનાવે 

> અન્ય નર જન્યુ  દ્વિકિય 'દ્વિતીયક કોષકેન્દ્ર' સાથે જોડાય (ત્રિકિય જોડાણ) → તેમાંથી ત્રિકિય 'પ્રાથમિક ભ્રૂણપોષ કોષકેન્દ્ર' (PEN) 

> આ બંને ઘટનાઓ - યુગ્મક અને ત્રિકિય જોડાણ - ને સાથે મળીને બેવડું ફલન કહે છે - આ ઘટના આવૃત્ત બીજધારીમાં જ જોવા મળે છે 

> ફલિતાંડ - ભ્રૂણમાં વિકાસ પામે (તે એક કે બે બીજપત્ર ધરાવે)

> 'પ્રાથમિક ભ્રૂણપોષ કોષકેન્દ્ર' (PEN)  - વિકાસ પામી ભ્રૂણપોષ સર્જે - તે વિકાસ પામતા ભ્રૂણ ને પોષણ પૂરું પાડે 

> સહાયક કોષો અને પ્રતિધ્રુવીય કોષો ફલન બાદ અવનત થાય 

> આખું અંડક - બીજમાં રૂપાંતરીત થાય 

> બીજાશય એ ફળમાં રૂપાંતરિત થાય 

આ વેબસાઇટ પર તમે ' સપુષ્પી વનસ્પતિમાં પ્રજનન ' ની બીજી નોટ્સ મેળવી શકો છો.

Thank you for reading!

Happy learning!

Manish Mevada 

Urvi Bhanushali