ધોરણ 12| note 5| પરાગરજ ની રચના |સપુષ્પી વનસ્પતિઓમાં લિંગી પ્રજનન|short note| NCERT| જીવવિજ્ઞાન

 ધોરણ 12

સપુષ્પી વનસ્પતિઓમાં લિંગી પ્રજનન (નવો અભ્યાસક્રમ-પ્રકરણ 1 / જૂનો અભ્યાસક્રમ-પ્રકરણ 2)

 

સપુષ્પી વનસ્પતિઓમાં લિંગી પ્રજનન|પરાગરજની રચના| NCERT short note| Best biology short note | ધોરણ 12

Note 5

પરાગરજ

> નર જન્યુજનક અવસ્થાનું પ્રતિનિધિત્વ કરે 

> મતલબ, તે નર જન્યુ ધરાવે

> એકકિય 

> તેમના કદ, આકાર, રંગ અને સંરચના વગેરેમાં ભિન્નતા જોવા મળે

પરાગરજની રચના

>આકાર: ગોળાકાર

>કદ: 25-50 μm (માઇક્રોમિટર) નો વ્યાસ

>દ્વીસ્તરીય દીવાલ: 1) બાહ્યાવરણ    2) અંતઃ આવરણ 

1) બાહ્યાવરણ:

>બહારનું આવરણ

>ત્રૂટક આવરણ (સળંગ ના હોય એવું)

>સખત

>કારણકે તે સ્પોરોપોલેનિનનું બનેલું હોય

->સ્પોરોપોલેનિન:ખૂબ સખત એવું કાર્બનિક પ્રતિરોધક દ્રવ્ય 

-->ખૂબ જ ઊંચા તાપમાન, જલદ એસિડ અને બેઇઝ સામે ટકી શકે

--> હજી સુધી એવો કોઈ ઉત્સેચક મળ્યો નથી - જે સ્પોરોપોલેનિનને અવનત (દૂર) કરી શકે

Q:  બાહ્યાવરણ શા માટે સખત હોવું જરૂરી?

A: - કારણકે પરાગરજ કુદરતમાં મુક્ત થાય છે, 

- પરાગરજને વરસાદ, ભૌતિક/રાસાયણિક પદાર્થો વગેરેથી બચવા કોઈ વધુ સુરક્ષા હોતી નથી

- તેમજ, તે ખૂબ જ નાજુક અને પોતાની જાતિને પર્યાવરણ માં ટકાવી રાખવા ખૂબ જ જરૂરી એવા નર જન્યુઓ ધરાવે છે

- જો બાહ્યાવરણ સખત ના હોય તો પર્યાવરણની કઠિન પરિસ્થિતિઓ સામે ટકી શકે નહિ. 

>જનનછિદ્રો: 

- પરાગરજના બાહ્યાવરણમાં જોવા મળતા સ્પષ્ટ છિદ્રો

-  બાહ્યાવરણ એ એક સળંગ આવરણ નથી. તેમાં નાના નાના આંતરો જોવા મળે, જેને જનન છિદ્રો કહેવાય 

- ત્યાં સ્પોરોપોલેનીન ગેરહાજર હોય

- જનન છિદ્રો નું કાર્ય: આ માર્ગે પરાગ નલિકાનું સર્જન થાય (પરાગ નલિકા એ પરાગ રજમાંથી નર જન્યુઓને અંડક સુધી પહોંચાડવાનું કાર્ય કરે છે - જેથી ફલન શક્ય બને)

- જો બાહ્યાવરણમાં બધી જ જગ્યા એ સ્પોરોપોલેનીન હાજર હોય તો પરાગનલિકા બહાર નીકળી શકે નહિ - તેથી ફલન ના થઈ શકે

2) અંતઃ આવરણ:

> અંદરની દીવાલ

> સળંગ આવરણ

> પાતળું 

> સેલ્યુલોઝ અને પેક્ટીનનું બનેલું

પરાગરજનો કોષરસ રસસ્તર(પ્લાઝમા મેમ્બ્રેન) દ્વારા ઘેરાયેલો હોય.

પરાગરજનું પરિપક્વન:

>પરાગરજનું કદ વધે

>કોષકેન્દ્ર પણ કદમાં વધારો પામે

>મોટી રસધાની સર્જાય

>પરાગ રજ ની એક બાજુએ અસમિતિય ત્રાકતંતુ નિર્માણ પામે

>કોષકેન્દ્ર અને કોષરસ વિભાજન પામે -  એક 

પરિપક્વ પરાગરજમાં 2 કોષો નિર્માણ પામે 

1) વાનસ્પતિક કોષ

- કદમાં મોટો 

- વધુ પ્રમાણમાં સંગ્રહિત ખોરાક ધરાવે

- મોટું કોષ કેન્દ્ર

- કોષ કેન્દ્ર નો અનિયમિત આકારના

- helps with survival of pollen grain and gamete

2) જનન કોષ

- કદમાં નાનું

- ત્રાકાકાર

- વાનસ્પતિક કોષમાં તરતું જોવા મળે

- ઘટ્ટ કોષરસ

- નાનું કોષકેન્દ્ર

- લગભગ બધા આવૃત્ત બીજધારી વનસ્પતિમાં નર જન્યુ તરીકે વર્તે

> 60 % થી વધુ આવૃત્ત બીજધારી વનસ્પતિમાં, પરાગરજ દ્વીકોષીય અવસ્થા  એ મુકત થાય

>બાકીની જાતિઓમાં, જનન કોષ હજુ સમવિભાજન કરે 

> અને 2 નર જન્યુઓનું ઉત્સર્જન કરે (પરાગરજના મુકત થવા પહેલા) (ત્રિકોષીય અવસ્થા)

Happy learning!

Thank you for reading!

Manish Mevada

Urvi Bhanushali