ધોરણ 11| note 10 | વનસ્પતિ સૃષ્ટિ | અનાવૃત્ત બીજધારી | NCERT short note| Best biology short note

 

ધોરણ 11 
વનસ્પતિ સૃષ્ટિ

વનસ્પતિ સૃષ્ટિ|અનાવૃત્ત બીજધારી | NCERT short note| Best biology short note | ધોરણ 11

Note 10

અનાવૃત્ત બીજધારી 

> Gymnos - નગ્ન / ખુલ્લા

> Sperma - બીજ

> અનાવૃત્ત બીજધારીઓ એવી વનસ્પતિ છે જેમાં અંડક એ કોઈ પણ આવરણ થી ઢંકાયેલું નથી

> અંડક ખુલ્લા (અનાવૃત્ત) જ રહે છે -  ફલન પહેલા અને ફલન પછી પણ 

> આમ, પશ્ચફલન થી વિકસતા બીજ પણ અનાવૃત્ત (ખુલ્લાં/નગ્ન) રહે છે 

> મુખ્ય દેહ - બીજાણુજનક

> અહીં, વનસ્પતિ દેહ (બીજાણુજનક) એ સારી રીતે વિભેદન થયેલો હોય - તેમાં સારી રીતે વિકસિત મૂળ, પ્રકાંડ અને પર્ણ જોવા મળે છે. 

>> કદ:

> ક્ષુપો 

> મધ્યમ કદના કે ઊંચા વૃક્ષો

> એકમાત્ર ઊંચામાં ઊંચી વનસ્પતિ જાતિ- સિકોઈયા (વિરાટ રેડવૂડ વૃક્ષ)  એ અનાવૃત્ત બીજધારી પૈકીનું એક છે 

સિકોઇયા વૃક્ષ

>> મૂળ:

> સામાન્ય રીતે સોટીમય મૂળ

> પાઈનસ અને બીજી કેટલીક પ્રજાતિઓમાં મૂળ નું ફૂગ સાથે સહજીવન હોય - કવકમૂળ - પાણીનું શોષણ સારી રીતે થાય એ માટે

> સાયકસ અને અન્ય કેટલીક પ્રજાતિઓમાં નાના વિશેષ મૂળ હોય - પ્રવાળ મૂળ  - મૂળ એ નાઈટ્રોજન સ્થાપક સાયનોબેક્ટેરીયા સાથે સહજીવન ધરાવે - એનાબીના અને નોસ્ટોક 

>> પ્રકાંડ:

> અશાખિત - સાયકસ

સાયકસ

> શાખિત - પાઈનસ અને સીદ્રસ 

પાઇનસ 

સીદ્રસ

>> પર્ણ:

> સાદા કે સંયુક્ત હોઈ શકે 

> સાયકસ - પિંછાકાર પર્ણો થોડાક વર્ષો સુધી માતૃ વનસ્પતિને જ વળગી રહેલા હોય

> અનાવૃત્ત બીજધારી ના પર્ણો - તાપમાન, ભેજ અને પવન ની અતિશયતા સામે ટકી રહેવા સારી રીતે અનુકુલિત  

> શંકુધારીઓ (એ અનાવૃત્ત બીજધારીઓ જે શંકુ ધરાવતા હોય) - એ ઝેરોફાયટિક (એવા છોડ જેમને જીવવા માટે ખૂબ ઓછા પાણીની જરૂર હોય) પર્ણો ધરાવે

--> સોઈ જેવા અણીદાર પર્ણો - સપાટી વિસ્તાર ઘટાડે - જેથી બાષ્પોત્સર્જન માં ઓછા પાણીનો વ્યય થાય

--> જાડું ક્યુટીકલ - પાણીનો વ્યય ઘટાડે

--> નિમગ્ન વાયુરંધ્રો (sunken stomata) - પાણીનો વ્યય ઓછો થાય તે માટે 

>> અનાવૃત્ત બીજધારીઓનું જીવનચક્ર

> અનાવૃત્ત બીજધારીઓ વિષમ બીજાણુક હોય છે - બે પ્રકારના બીજાણુ ઉત્પન્ન કરે - લઘુબીજાણુ અને મહાબીજાણુ

> અનાવૃત્ત બીજધારીઓમાં નર અને માદા શંકુઓ જોવા મળે છે

> આ બંને શંકુ એક જ વૃક્ષ પર હોઈ શકે. જેમકે પાઈનસ (monoecious)

> બંને શંકુ અલગ અલગ વૃક્ષ પર પણ હોઈ શકે. જેમકે સાયકસ (dioecious)

> નર શંકુ (લઘુબીજાણુધારક) : કુંતલાકાર માં ગોઠવાયેલા લઘુબીજાણુપર્ણ થી બનેલું હોય

નર શંકુ (પાઈનસ)

> લઘુબીજાણુપર્ણ: તે પર્ણ જેવી રચના - તેના ગર્તમાં લઘુબીજાણુધાની આવેલી હોય 

> લઘુબીજાણુધાની: તેમાં અવિભેદીત કોષો આવેલા હોય (દ્વિકિય-2n)

> તેમાંથી એક કોષ વિભાજન પામે - તેમાંથી લઘુબીજાણુ માતૃ કોષ (2n) બને

> લઘુબીજાણુ માતૃ કોષ અર્ધીકરણ પામે - તેમાંથી 4 લઘુબીજાણુ ઉત્પન્ન થાય  (એકકિય-n)

> બધા લઘુબીજાણુ સમવિભાજન કરી વિકાસ પામે - નર જન્યુજનક પેઢી વિકસે  

> નર જન્યુજનક એ ખૂબ જ અવનત થયેલા કોષો પૂરતી સીમિત છે 

> આ સીમિત નર જન્યુજનક ને પરાગ કહે છે.

> પુખ્તતા એ, લઘુબીજાણુધાની દ્વારા આ પરાગરજ વાતાવરણમાં મુક્ત થાય  

> માદા શંકુ: ( મહાબીજાણુ ધારક) - કુંતલાકારે ગોઠવાયેલા મહાબીજાણુ પર્ણો દ્વારા બને

માદા શંકુ (Pinus)

> મહાબીજાણુપર્ણો: પર્ણ જેવી સંરચના- તેના ગર્તમાં અંડક (મહાબીજાણુધાની) આવેલ હોય

> મહાબીજાણુધાની (અંડક) : તે બે ભાગો થી બનેલું હોય

--> પ્રદેહ - અવિભેદીત કોષોનો સમૂહ કે જે પોષણયુક્ત હોય 

--> આવરણો - પ્રદેહને ફરતે આવેલું કોષોનું સ્તર

> પ્રદેહનો એક કોષ વિભેદન પામે - તે મહાબીજાણુ માતૃ કોષ બને 

> મહાબીજાણુ અર્ધીકરણ પામે - અને 4 મહાબીજાણુ પેદા થાય

> 4 મહાબીજાણુમાંથી  - 3 અવનત પામે અને માત્ર 1 મહાબીજાણુ જ કાર્યરત રહે

> આ એક મહાબીજાણુ વિભાજન પામે અને માદા જન્યુજનકનું સર્જન કરે (તેને ભ્રૂણપુટ પણ કહેવાય ) 

> માદા જન્યુજનક 2 કે વધુ સ્ત્રીજન્યુધાની ધરાવે 

> સ્ત્રીજન્યુધાની એ માદા પ્રજનન અંગ છે  - તે માદા જન્યુ ધરાવે 

નોંધ : અનાવૃત્ત બીજધારીઓના નર અને માદા જન્યુજનક બંને મુક્ત જીવી હોતા નથી — તેઓ બીજાણુધાનીમાં જ રહે છે - અને તેઓ બીજાણુજનક દેહ પર જ ટકેલા હોય 

> પરાગરજ વાતાવરણમાં મુક્ત થાય અને પવનના પ્રવાહ સાથે ફેલાય 

> તે મહાબીજાણુપર્ણ પર આવેલા અંડકના સંપર્કમાં આવે 

> પરાગરજ દ્વારા પરાગનલિકા નો વિકાસ થાય- તે અંડકમાં આવેલી સ્ત્રીજન્યુધાની તરફ આગળ વધે 

> આમ, નર જન્યુ એ સ્ત્રીજન્યુધાનીના મુખ સુધી પહોંચે 

> સ્ત્રીજન્યુધાનીમાં ફલન થાય અને યુગ્મનજ (2n) બને 

> યુગ્મનજ(ફલિતાંડ) - ભ્રૂણમાં રૂપાંતરીત થાય 

> અંડક -  બીજમાં રૂપાંતરીત થાય

> આ બીજ ઢંકાયેલા હોતા નથી - ખુલ્લા જ રહે 

Thank you for reading!

Happy Learning!

Manish Mevada

Urvi Bhanushali