ધોરણ 11| note 1| વનસ્પતિ સૃષ્ટિ | પ્રસ્તાવના | NCERT short note| Best biology short note

 ધોરણ 11

વનસ્પતિ સૃષ્ટિ

Note 1

વનસ્પતિ સૃષ્ટિ| પ્રસ્તાવના| NCERT short note| Best biology short note | ધોરણ 11

• 1969માં આર.એચ. વ્હિટેકર દ્વારા 5 રાજ્યનું વર્ગીકરણ

1. મોનેરા

2. પ્રોટિસ્ટા

3. ફૂગ

4. પ્રાણી સૃષ્ટિ

5. વનસ્પતિ સૃષ્ટિ

• વનસ્પતિ સૃષ્ટિ:

i. લીલ

ii. દ્વીઅંગી

iii. ત્રિઅંગી

iv. અનાવૃત્ત બીજધારી

v. આવૃત્ત બીજધારી

• પહેલાના વર્ગીકરણની 2 સમસ્યાઓ 👇

☝️અગાઉના વર્ગીકરણમાં માત્ર 2 પ્રકાર હતા#

A. જેની કોષ દિવાલ (છોડ) હાજર છે#

B. જેની પાસે કોષ દીવાલ હાજર નથી (પ્રાણીઓ)#

તેથી ફૂગ અને મોનેરા અને પ્રોટિસ્ટાના કેટલાક સભ્યો કે જેમની કોષદિવાલ હતી તેમને વનસ્પતિ સૃષ્ટિ હેઠળ વર્ગીકૃત કરવામાં આવ્યા હતા. જે યોગ્ય નથી.

કારણ કે ફૂગ છોડ કરતાં અલગ છે અને અન્ય આદિકોષકેન્દ્રી સજીવો છે જ્યારે છોડ સુકોષકેન્દ્રી સજીવો છે.

✌️ સાયનોબેક્ટેરિયા: અગાઉ તેને નીલ હરિત લીલ કહેવામાં આવતું હતું અને લીલ હેઠળ વર્ગીકૃત કરવામાં આવ્યું હતું.

આ ગેરસમજનું કારણ કોષોનો લીલો રંગ અને પ્રકાશસંશ્લેષણ હતું.

તેમાં લીલો અને વાદળી રંગદ્રવ્ય છે જે તેને વાદળી-લીલો રંગ આપે છે તેમજ તે પ્રકાશસંશ્લેષણમાં મદદ કરે છે.#

પરંતુ આ સજીવો સુકોષકેન્દ્રી નથી પરંતુ આદિકોષકેન્દ્રી સજીવો છે, તેથી તેઓ હવે વનસ્પતિસૃષ્ટિમાંથી દૂર કરવામાં આવ્યા છે અને મોનેરા સામ્રાજ્ય હેઠળ મૂકવામાં આવ્યા છે.#

• વર્ગીકરણના પ્રકારો અને સમય સાથે તેમની ઉત્ક્રાંતિ:

I. કૃત્રિમ વર્ગીકરણ:

• સૌથી પહેલી વર્ગીકરણ પ્રણાલી

• માત્ર સ્થૂળ સપાટી પરની ઉપરછલ્લી લાક્ષણિકતાઓનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. જેમકે આદત, રંગ, પાંદડાઓનો આકાર અને સંખ્યા વગેરે

• એરિસ્ટોટલ: તેમના દ્વારા છોડને માત્ર તેમની ઊંચાઈ (વનસ્પતિની લાક્ષણિકતા) દ્વારા વિભાજિત કરવામાં આવ્યા એટલે કે છોડ, ઝાડીઓ અથવા વૃક્ષો.#

• લિનિયસ: વર્ગીકરણ માટે પુંકેસરચક્રની રચનાનો ઉપયોગ કર્યો.

તે વનસ્પતિ સૃષ્ટિના જાતીય વર્ગીકરણ તરીકે પણ ઓળખાય છે.#

પુંકેસર ચક્ર એ ફૂલનો એક ભાગ છે જેમાં પુંકેસરના સમુહથી બનેલ હોય છે.#

• કૃત્રિમ વર્ગીકરણની ખામીઓ:

1. નજીકથી સંબંધિત સજીવોને અલગ કર્યા કારણ કે તેમાં વધુ લાક્ષણિકતાઓ શામેલ નથી
2. તે વાનસ્પતિક અને જાતીય લક્ષણોને સમાન મહત્વ આપે છે જે સ્વીકાર્ય નથી. કારણ કે..

વાનસ્પતિક લક્ષણો રહેઠાણ અને આસપાસના વાતાવરણ અનુસાર ઝડપથી બદલાય છે અને વિકસિત થાય છે

જાતીય લક્ષણો વધુ રૂઢિચુસ્ત હોય છે અને બદલાતા વાતાવરણ સાથે ઝડપથી બદલાતા નથી.

II. કુદરતી વર્ગીકરણ પદ્ધતિઓ

• જ્યોર્જ બેન્થમ અને જોસેફ ડાલ્ટન હૂકર (બેન્થમ અને હૂકર) દ્વારા સપુષ્પીનું વર્ગીકરણ

• સજીવો વચ્ચેના પ્રાકૃતિક સંબંધો પર આધારિત છે.

• બાહ્ય તેમજ આંતરિક લક્ષણોનો સમાવેશ કરાયો છે

આંતરિક લક્ષણો:

સૂક્ષ્મ સંરચના: આંતરિક અવયવોની વિગતવાર રચના

અંતઃસ્થ રચના: આંતરિક રચનાઓનો અભ્યાસ

ભ્રુણવિદ્યા: વનસ્પતિના ભ્રુણનો અભ્યાસ, ભ્રુણ કેવી રીતે વિકસે છે વગેરે

વનસ્પતિ રસાયણવિદ્યા: છોડ દ્વારા છોડવામાં આવતા ખાસ રસાયણોનો અભ્યાસ જેમ કે આલ્કલોઇડ્સ (અફીણ, ગાંજો વગેરેમાં), ટેનીન (ચામાં) વગેરે#

III. જાતિવિકાસીય વર્ગીકરણ પદ્ધતિઓ:

• જાતિવિકાસિય: ઉત્ક્રાંતિ સાથે સંબંધિત

• આ પ્રણાલીમાં વર્ગીકરણ માટે સજીવોના ઉત્ક્રાંતિ સંબંધોનો સમાવેશ થાય છે

• અશ્મિઓના રેકોર્ડ્સ/ડેટા અને અથવા સજીવોના DNA ક્રમનો ઉપયોગ કરે છે.

• એનાથી એ ધારણા બંધાઈ કે સમાન વર્ગ(taxa) માં સમાવેશિત સજીવોના પૂર્વજ એક જ હોય છે - આ વર્ગીકરણ પ્રણાલી સામાન્ય પૂર્વજ ધરાવતા સજીવોને એક વર્ગ (ટેક્સા/ટેક્સોનોમિક જૂથ) હેઠળ રાખે છે.

• તેમાં માહિતીના વિવિધ સ્ત્રોતોનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે - જ્યારે અશ્મિ પુરાવા ઉપલબ્ધ ન હોય ત્યારે મદદરૂપ થાય છે.

IV. સંખ્યાકીય વર્ગીકરણવિદ્યા

• અન્ય નામો- ફિનેટિક્સ , ટેક્સિમેટ્રિક્સ #

• કોમ્પ્યુટર- સોફ્ટવેરનો ઉપયોગ કરે છે

• તમામ અવલોકન કરેલી લાક્ષણિકતાઓનો ઉપયોગ કરે છે

• લક્ષણોને આપવામાં આવેલ નંબર અને કોડ આપવામાં આવે છે અને પછી સરખામણી માટે ડેટા પર પ્રક્રિયા કરવામાં આવે છે

• જો લક્ષણ હાજર હોય તો કોડ '+' અથવા નંબર '1' છે, જો ગેરહાજર હોય તો કોડ '–' અથવા નંબર '0' સોફ્ટવેર દ્વારા આપવામાં આવે છે.#

• જો મેન્યુઅલી કરવામાં આવે તો સેંકડો લાક્ષણિકતાઓનો ઉપયોગ કરીને હજારો પ્રાણીઓની તુલના અને વર્ગીકરણ કરવામાં ઘણો સમય લાગી શકે છે. તેથી કોમ્પ્યુટરનો ઉપયોગ થાય છે.#

• ફાયદો:

o દરેક પાત્રને સમાન મહત્વ આપવામાં આવે છે

o વર્ગીકરણમાં એક જ સમયે સેંકડો લાક્ષણિકતાઓનો સમાવેશ કરી શકાય છે.

V. કોષવર્ગીકરણવિદ્યા

• કોષવિદ્યાકીય માહિતીનો ઉપયોગ કરે છે એટલે કે.

o રંગસૂત્ર સંખ્યાઓ

o રચના

o કોષોની વર્તણૂક

VI. રસાયણવર્ગીકરણવિદ્યા

• વર્તમાન સમયમાં વર્ગીકરણશાસ્ત્રી દ્વારા ઉપયોગમાં લેવાય છે

• વનસ્પતિઓના રાસાયણિક ઘટકો વર્ગીકરણ માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે દા.ત.

o DNA નો ક્રમ

o આલ્કલોઇડ્સની હાજરી

• તે વર્ગીકરણમાં મૂંઝવણને ઉકેલે છે.

 

#- આમા તમામ extra information છે. જે NCERT book માં આપવામાં આવેલ નથી. એ વિદ્યાર્થીઓને વધુ સમજ પડે અને સાથે સાથે વધુ જ્ઞાન મળે એ હેતુ મૂકવામાં આવેલ છે.

Thank you for reading!

Happy learning! Stay motivated!

Manish Mevada

Urvi Bhanushali