NEET Biology Concept Material
NEET Biology Examination
NEET Biology Tips
NEET Biology Study Material
Board Exam Most IMP theory
નમસ્તે મિત્રો પ્રકરણ - 14 - નિવસનતંત્ર જેમાંથી બોર્ડ ની પરીક્ષા માટે મહત્વના પ્રશ્નો પુછાય છે એમાંથી 2 અને 3 માર્ક્સ ની થીઅરી પૂછી શકાય છે તો કેટલાક મહત્વના (Most IMP For Board Examination) પ્રશ્નો અહીં લખેલા છે ધ્યાનથી તૈયાર કરવા.
3 માર્કસ ની થિયરી
- કુલ પ્રાથમિક ઉત્પાદકતા
- નિવસનતંત્રના બધા ઉત્પાદક સજીવો દ્વારા થતા કુલ પ્રકાશસંશ્લેષણને કુલ પ્રાથમિક ઉત્પાદકતા ( GPP ) કહે છે .
- તે હરિતદ્રવ્યના પ્રમાણ પર આધારિત છે .
- GPP = NPP + શ્વસન ક્રિયામાં થયેલી ઘટ
- તેનો દર હરિતદ્રવ્યના જથ્થાની રીતે હરિતદ્રવ્ય / ગ્રામ , શુષ્ક વજન / એકમ ક્ષેત્રફળમાં અથવા પ્રકાશસંશ્લેષણની માત્રાની રીતે સ્થાપિત CO2 નું પ્રમાણ / ગ્રામ હરિતદ્રવ્ય / કલાકમાં માપી શકાય છે .
- વાસ્તવિક પ્રાથમિક ઉત્પાદકતા
- ચોક્કસ સમયગાળા બાદ વનસ્પતિઓ દ્વારા વપરાશ બાદ ઉપભોગીઓ માટે બાકી રહેતી પ્રાપ્ત ઊર્જાને વાસ્તવિક પ્રાથમિક ઉત્પાદકતા ( NPP ) કહે છે .
- તે ઉત્પાદકોના ચયાપચય પર આધારિત છે .
- NPP = GPP - શ્વસન ક્રિયામાં થતી ઘટ
- તે વાનસ્પતિક જૈવભારરૂપે ઉપભોગી સજીવોના આહારમાં ઉપયોગમાં આવે છે .
- વિઘટન એ ખૂબ જ ઑક્સિજન આવશ્યક હોય એવી એક પ્રક્રિયા છે .
- વિઘટનનો દર મૃત અવશેષીય ઘટકો અને પર્યાવરણીય કારકોનાં રાસાયણિક સંઘઠનો દ્વારા નિયંત્રિત હોય છે .
- એક ચોક્કસ પર્યાવરણીય પરિસ્થિતિમાં જ્યારે મૃત અવશેષીય ઘટકો લિગ્નીન અને કાઈટિનસભર હોય ત્યારે વિઘટનનો દર ખૂબ જ ધીમો હોય છે
- જો મૃત અવશેષીય ઘટકો નાઇટ્રોજન તથા શર્કરા જેવા જલદ્રાવ્ય પદાર્થોસભર હોય ત્યારે તે ખૂબ જ ઝડપી હોય છે .
- તાપમાન અને ભૂમિનો ભેજ ખૂબ જ મહત્ત્વના પર્યાવરણીય કારકો છે જે ભૂમિના સૂક્ષ્મજીવોની ક્રિયાઓ પર તેમની અસર દ્વારા વિધટનનું નિયમન કરે છે .
- હૂંફાળું અને ભેજયુક્ત પર્યાવરણ વિઘટન માટે અનુકૂળ છે . જ્યારે ઓછું તાપમાન અને અજારક જીવન
- વિઘટનને અવરોધે છે તેના પરિણામ સ્વરૂપ કાર્બનિક દ્રવ્યોના ભંડાર રચાય છે .
- પ્રાથમિક અનુક્રમણ
- જ્યાં ક્યારેય કોઈ સજીવોનું અસ્તિત્વ ન રહ્યું હોય તેવા કોઈ વિસ્તારમાં અનુક્રમણ શરૂ થાય તો તેને પ્રાથમિક અનુક્રમણ કહે છે .
- નવો ઠંડો પડેલો લાવી , ખુલ્લા ખડક , નવસર્જિત તળાવ જળાશય વગેરે વિસ્તારોમાં પ્રાથમિક અનુક્રમણ શરૂ થાય છે .
- આ વિસ્તારોમાં નવા જૈવિક સમાજના સ્થાપનની ક્રિયા ઘણી ધીમી હોય છે .
- વિવિધ સજીવોના જૈવિક સમાજની સંસ્થાપના થાય તે પહેલાં , ત્યાં ભૂમિ હોવી આવશ્યક છે .
- મહદંશે આબોહવા પર આધારિત , ખુલ્લા ખડક પર ફળદ્રુપ જમીનના નિર્માણની પ્રાકૃતિક પ્રક્રિયાઓમાં સદીઓથી હજારો વર્ષો લાગે છે .
- દ્વિતીયક અનુક્રમણ
- જ્યાં અગાઉ અસ્તિત્વ ધરાવતાં પ્રાકૃતિક જૈવિક સમાજ નાશ પામ્યા હોય એવા વિસ્તારોમાં થતા અનુક્રમણને દ્વિતીયક અનુક્રમણ કહે છે .
- પૂર્ણપણે ત્યજાયેલી ખેતીલાયક જમીન , સળગી ગયેલા કે કાપી નાખેલા જંગલો , પૂરથી પ્રભાવિત જમીન વગેરે વિસ્તારો પર દ્વિતીયક અનુક્રમણ થાય છે .
- પ્રાથમિક અનુક્રમણ કરતાં દ્વિતીયક અનુક્રમણ ઝડપી હોય છે .
- દ્વિતીયક અનુક્રમણમાં ભૂમિની સ્થિતિ , પાણીની ઉપલબ્ધિ , પર્યાવરણ તથા બીજ કે તેમાં રહેલા પ્રાંકુરો પર જાતિનું આક્રમણ આધારિત છે .
- જો ભૂમિ પહેલેથી હાજર હોય તો અનુક્રમણનો દર ખૂબ ઝડપી હોય છે અને ચરમાવસ્થા ખૂબ જ ત્વરિત રીતે પ્રાપ્ત થઈ જાય છે .
- નવસર્જિત તળાવ કે જળાશયમાં શરૂ થતા પ્રાથમિક અનુક્રમણને જલ - આરંભી અનુક્રમણ કહે છે .
- તે દરમિયાન વનસ્પતિ - સમાજમાં ફેરફારો જોવા મળે છે .
- પાયાની જાતિઓ તરીકે નાના વનસ્પતિપ્લવકો અનુક્રમિત થાય છે
- સમય જતાં મૂળધારી નિમસ્જિત વનસ્પતિઓ સ્થાપિત થાય છે .
- ત્યારબાદ , મુક્ત રીતે તરતી વનસ્પતિઓ દ્વારા તેને અનુસરીને મૂળધારી તરતી આવૃત બીજધારીઓ પ્રતિસ્થાપિત થાય છે
- ત્યારબાદ નરકૂલ અવસ્થા , ઘાસમય ભીની જમીન , ઝાડી - ઝાંખરામય અવસ્થા અને અંતે વૃક્ષો પ્રતિસ્થાપિત થાય છે .
- ચરમાવસ્થા સમાજ જંગલ હોઈ શકે છે .
- કાર્બનચક્ર
- તેમાં સજીવોના શ્વસન દ્વારા વાતાવરણમાં કાર્બન ડાયૉક્સાઇડ રૂપે કાર્બન મુક્ત થાય છે .
- કાર્બનના કુદરતી સંચયસ્થાન મહાસાગરો અને અશ્મી બળતણ કાર્બનચક્રમાં મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવે છે .
- વરસાદ દ્વારા કાર્બનનો વાતાવરણમાં અંત : પ્રવેશ વધારે હોય છે .
- સજીવો અને પર્યાવરણ વચ્ચે કાર્બનનો વાયુવિનિમય ખૂબ વધારે હોય છે .
- ફોસ્ફરસ ચક્ર
- સજીવોના શ્વસન દ્વારા વાતાવરણમાં ફૉસ્ફરસ મુક્ત કરી શકાતો નથી .
- ફૉસ્ફરસને ફૉસ્ફટ સ્વરૂપે સંગ્રહ કરતાં ખડકો ફૉસ્ફરસના કુદરતી સંચયસ્થાન છે .
- કાર્બનની સરખામણીમાં વરસાદ દ્વારા ફૉસ્ફરસનો વાતાવરણમાં અંતઃપ્રવેશ ખૂબ જ ઓછો હોય છે .
- સજીવો અને પર્યાવરણ વચ્ચે ફૉસ્ફરસનો વાયુવિનિમય એકદમ નહિવત્ હોય છે .
મિત્રો આ પ્રશ્નો સિવાય પણ બીજા પ્રશ્નો પુછાઈ શકે છે ઉપર લખેલા પ્રશ્નો મહત્વના અને તમને પ્રેક્ટિસ થાય એ હેતુથી બનાવેલ છે જે સંપૂર્ણ NCERT બેઝ છે.
========================================
Please do not enter any spam link or word in the comment box